Alçı

   ALÇI

1. GİRİŞ

Alçıtaşı kimyasal bileşimi kalsiyum sülfat olan bir mineraldir. Bileşiminde iki molekül kristal suyu bulunan türüne jips ( CaSO4  + 2H2O ) denir.

Alçıtaşı tabiatta 6 şekilde bulunur.

Bunlar; Anhidrit, Bassanit, Jips, Albatr, İpek Jipsi ve Selenittir.

Doğal anhidrit susuz kalsiyum sülfattır. Doğada genellikle alçıtaşı ile birlikte yataklandığı görülür. Bazı ülkelerdeki sülfürik asit üretimi dışında yakın tarihlere kadar fazla bir kullanım alanı bulunamamıştır. Ancak 30 yıldan bu yana kimya endüstrisinde ve inşaat malzemeleri yapımında önem kazanmış bulunmaktadır.

Diğer bir jips çeşidi olan bassanit, anhidrit ile jips arasında ayrı bir mineral fazı oluşturmaktadır.

Jips doğada bol miktarda bulunur. Çok eski devirlerde jipsi ısıtarak alçıya çevirdikten sonra  başta Mısırlılar olmak üzere Asurlular, Çinliler, Yunanlılar ve Romalılar kullanmışlardır. Ancak 1755’ de Fransa'da jips kimyasının açıklığa kavuşması ve 1870’ de alçı priz geciktirme metodunun bulunmasıyla alçı tüketimi gelişmeye başlamıştır.

Ülkemizde Selçuklulardan kalma eserlerde alçı kullanıldığını bilinmektedir ( Akşehir / Konya ) yine Erzurum’ da alçı sıvalı 200 yıllık evlerin varlığı dikkate alındığında oldukça eski tarihlerden beri alçı kullanıldığı anlaşılmaktadır.

 İç Anadolu, Güney ve Güney Doğu Anadolu’da yaygın olarak bulunmaktadır. Doğal alçıtaşının yanı sıra termik santraller ve gübre fabrikalarında baca gazı desülfürizasyon ünitelerinden sentetik alçı üretilmekte ve değerlendirilmektedir.

• Sektörün Faaliyet Alanı

1. Ham jips, beyaz boya ( Mineral white = terra alba ) ve dolgu maddesi olarak kağıt ve pamuklu tekstil maddelerine katılır.
2. Ham jips çimento sanayiinde prizlenmeyi
3. Nikel izabesinde eritmeyi kolaylaştırır.
4. Bira sanayiinde mayalandırma için kullanılır.
5. Alçı, tıpta cerrahide ve dişçilikte kullanılır.
6. Alçı vitrifiye malzemelerde, porselende ve kiremit üretiminde kalıp aşamasında kullanılır.
7. Kimya sanayiinde amonyum sülfat, kükürt, kükürt okside ve sülfat asidi elde etmek için kullanılır.
8. Mamul alçı inşaat ve prefabrik inşaat malzemelerinin başlıca

Alçının inşaatta kullanım yeri çok çeşitlidir. Son yıllarda sıcak ve soğuk yalıtım maddesi, ses izolatörü ve rutubeti de ayarlayan bir düzenleyici olarak kullanılmaktadır.

• Sektörün Ürettiği Ana Mallar

Sektörün ürettiği mallar ( 901162 ) GTIP numarasıyla anılmaktadır. Ülkemizde dünya üretimine paralel olarak bir çok alçı ürünü pazarda yerini  almıştır.

Ayrıca üretilen ürünler için T.S.E. tarafından uluslararası standartlarda gözönüne alınarak standartlar hazırlanmış olup sektörde Alçı Üreticileri Derneğine üye firmaların tümü T.S.E belgelidir.

Sektörün Ürettiği Başlıca Mallar

1. KALIP ALÇILARI

1. Teksir kalıbı alçısı
2. Porselen kalıp alçısı
3. Seramik kalıbı alçısı
4. Kiremit kalıbı alçısı

1. TIPTA KULLANILAN ALÇILAR

1. Diş alçısı
2. Ortopedik Alçı

1. İNŞAAT SEKTÖRÜNDE KULLANILAN ALÇILAR VE TÜREVLERİ

1. İnşaat alçısı
2. Kartonpiyer alçısı
3. Saten perdah alçısı
4. Perlitli sıva alçısı
5. Makine sıva alçısı
6. Derz dolgu alçısı
7. Yapıştırma alçısı ( Alçı plaka, duval blok )
8. Dolu gövdeli duval blok
9. İki yüzü kartonlu Alçı plaka

1. ALÇI TAŞI

1. Tüvenan alçıtaşı
2. Mikronize edilmiş alçıtaşı.

2. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR

• Mevcut Durum

• Türkiye’nin Alçıtaşı Potansiyeli

Türkiye'de şimdiye kadar alçıtaşı oluşumlarının tamamı ele alınarak sistematik bir inceleme yapılmamıştır. Bunda alçıtaşının 1999 yılı sonuna kadar maden kanunu kapsamında olmaması en önemli faktördür. Ülkemizde bu konuda en büyük kuruluş olan M.T.A arşivlerinde birkaç küçük çalışma dışında hiç bir somut veri bulunmamaktadır. Sadece tahminlere dayalı olarak görünür rezervin 165 milyon Ton, görünür ve muhtemel rezervin ise 1.8 milyar ton olduğu VI. Beş Yıllık Kalkınma Planı Alçı Özel İhtisas Komisyon Raporunda belirtilmiştir.

Sektörün coğrafi çalışma yapısına bakıldığında alçıtaşı yataklarının genelde İç Anadolu, Güney ve Doğu Anadolu'da yoğun olduğu; Türkiye'nin batısının ise alçıtaşı kaynağından yoksun olduğu söylenebilir.

Ayrıca ülkemizde termik enerji santralları, gübre fabrikalarının baca gazı desülfürizasyon ünitelerinden çıkan sentetik alçı da değerlendirilmemektedir.

Raporda rezerv rakamları  vermek  yerine  alçı  potansiyeline sahip sahalar Tablo-1’de   verildiği

şekilde sınıflandırılmıştır.

Tablo 1 - Türkiye Alçı Potansiyeli

• Sektördeki Kuruluşlar

Tablo 2 - Alçı Ve Türevlerini Üreten Kuruluşlar

NO / Kuruluşun Adı  / Yeri       / Mülkiyeti / Üretim Konusu/ 98 yılıkap. Ton/ gün

1. ABS Bozüyük/Bilecik    Özel        Alçı ve türevleri               350

ABS          Gölbaşı/   ANK.     Özel                 “                            1000

ABS          Tarsus  /  Mersin      “                   “                              600

2. Alpay –  San        Sivas            “                    “                                20
3. Alçısan Gölbaşı  /        “                    “                                20
4. Arısoy Alçı  Ulukışla/ Niğde    “                    “                                20
5. ASTAŞ        “                    “                              100
6. Atışkan  Alçı                     “                    “                              100
7. Baldudak  Alçı         Çankırı     “                    “                                50

ALÇITAŞI ÜRETEN KURULUŞLAR.

1. ALTINTOP                Bala / ANK.
2. BERBEROĞLU             “

       3  .CİHAN  MAD.                “

4. ÇİĞDEM          Bala / ANK.
5. ERDEMLER         “
6. KUYRUKCU        “
7. NASA                    “
8. ŞAHİN                   “
9. ARISOY Ulukışla / Niğde
10. İNKAYA                   “
11. İNALLAR       Sivrihisar / ESK.
12. BARİT             Sivas
13. ÖZDENLER    Denizli
14. GÜLERYÜZ   Osmancık / Çorum
15. AK ALÇI        Denizli

Yukarıdaki tablolardan da anlaşılacağı gibi kamunun alçı sektörüne ilgisi hemen hemen hiç olmamıştır. Sadece SİMAŞ – SİİRT’ in özel idarece kurulup çalıştırılamadan özel sektöre devredildiği bilinmektedir. Ayrıca çimento fabrikaları özelleştirilmeden önce kamunun alçıtaşı ocağı işlettiği dönemler olmuştur.

Alçı sektörü, sorunlarını aşabilmek ve uluslararası alanda yerini alabilmek için 1995 senesinde Alçı Üreticileri Derneği çatısı altında toplanmıştır.

Derneğe bağlı üyeler Türkiye’ deki toplam kurulu kapasite’ nin % 80’ nini, toplam üretimin

%95’ini gerçekleştirmektedirler.

Dernek üyeleri 1., 2. ve 3. Ulusal Alçı Kongresini yaparak bilimsel anlamda özel sektör ile üniversitelerin iş birliğini gerçekleştirmiştir.

Alçı Üreticileri Derneği Üyesi Kuruluşlar

1. ABS ALÇI
2. BMT ALÇI
3. DALSAN – LAFARGE
4. DOĞAN ALÇI
5. ENTEGRE – LAFARGE
6. TEPE – KNAUF

Sektöre yabancı sermayenin ilgisi 3 firmanın Fransız ve Alman partnerler bulması ile başlamış olup yabancı sermayenin ilgisi devam etmektedir. Şu anda Türkiye'de kurulu kapasitenin %12’si yabancı sermayenin, % 17’si de yabancı sermayeli ortaklıklarındır. Kısaca kurulu kapasitenin

%29’ u yabancı sermaye ile birlikte çalışmaktadır.

• Mevcut Kapasite ve Kullanımı (*)

* Kapasite kullanım oranları sadece Alçı Üreticileri Derneğine üye firmaların verilerine göre alınmıştır. Ayrıca çimentoda ve diğer sektörlerde kullanılan alçı bu rakama dahil değildir. Çimentoda kullanılan alçıtaşının 1999 yılında 1.500.000 ton olduğu tahmin edilmektedir.

• Üretim

• Üretim Yöntemi – Teknoloji

 Türkiye'de çok çeşitli alçı üretim teknolojisi kullanılmaktadır. İnşaat sektörüne yönelik yapı alçılarının üretimi açık atmosfer kalsinasyonu ile yapılmaktadır. Bu da esas itibariyle iki ana teknoloji ile gerçekleştirilmektedir. 

1. Döner fırın
2. Dikey fırın

Ülkemizde son yıllarda alçı imalat sektörü çok hızlı bir gelişme göstermektedir. Buda beraberinde ürün yelpazesinin genişlemesini getirmiştir. Buna paralel olarak her türlü büyüklükte kalsinasyon fırınları ve üretim hatları Türkiye'de imal edilmekte olup kartonlu alçı plaka teknolojisi için yabancı teknolojiye ihtiyaç duyulmaktadır.

Tablo 3. Birim  Üretim Girdileri    ( 1999 ortalaması)

• Ürün Standartları

Alçı ve alçıdan mamul elemanlara ait T.S.E’ nin standartları aşağıda verilmiştir.

Standart   Numarası                   Standart Konusu

TS    370                                      Yapı Alçıları

TS   451                                       Alçı bölme blokları dolu gövde.

TS   452                                       Alçı duvar levhaları.

TS   1474                                     Alçı bölme duvarı bileşenlerinin yerlerine konulması kuralları.

TS   3681                                     Genleştirilmiş perlit Agregası.

TS   3722                                              Perlitli sıva ve sıva harçlarının yapım, bakım ve uygulama kuralları.

TS   5266                                     Alçı deney şartları.

TS   5267                                     Alçı Kristal suyunun tayini.

TS   5268                                     Alçı tane büyüklüğü ve gevşek birim hacim ağırlığı tayini.

TS    6433                                    Perlitli sıva ve harçlar.

TS   7809                                     Alçı  seramik  sanayiinde  kullanılan fiziki  özelliklerinin tayini.

Ayrıca Alçı üreticisi 3 firma ISO 9000 belgesine sahip olup dernek üyesi diğer firmaların da bu yönde çalışmaları devam etmektedir. ISO – 14.000 ile ilgili çalışmalar da Alçı Üreticileri Alçı Üreticileri Birliğinin eğitim programına dahil edilmiştir.

• Üretim Miktarı ve Değeri

Türkiye’de   alçı   üretim   çeşitleri,    toz  ürünler  ve  yapı  elemanları  olarak  iki    ana  kalemde incelenebilir.

1993, 1998 ve 1999 yıllarına ait üretim miktarları aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Tablo 4 - Türkiye Alçı Mamulleri Üretim Miktarları. (Alçı Üreticileri Derneği tahmini verileridir.)

Kartonpiyer alçısının 1999 yılı fabrika çıkışı ortalama satış fiyatı olan 14.508.000 TL / ton değeri temsili olarak verilebilir. ( 1 Dolar = 490.000 TL. 1999 ortalaması. )

• Maliyetler

Toz ürünler ve yapı elemanlarının çok çeşitli oluşu; firmaların çok değişik katkı maddeleri kullanması ve alçı fabrikalarının hammadde kaynağına çok farklı uzaklıklarda bulunuşu nedeniyle sağlıklı maliyet verilerine ulaşılamamıştır. Bu nedenle Avrupa ve Amerika ülkelerindeki maliyetler ile karşılaştırılamamış ve dolayısıyla rekabet gücü mukayesesi yapılamamıştır.

• Dış Ticaret Durumu

İTHALAT DURUMU

Türkiye alçı ithalatının büyük bir kısmını Kuzey Kıbrıs T.C’ den yapmaktadır. 1998 yılında bu rakam 4.700.000 ABD Dolarına ulaşmıştır. Bu da 1998 yılında yapılan ithalatın % 70’ ine denk düşmektedir. K.K.T.C’ den yapılan ithalat tamamen çimento fabrikalarının alçıtaşı kullanımına yönelik bir ihtiyaçtır. Yurt dışı gemi navlununun yurt içi karayolu taşımacılığına göre bir avantaj sağladığını düşünmekteyiz. Demiryolu taşımacılığının yetersiz olması bu ithalatın en önemli nedenidir.

Diğer % 30’luk kısım ise çeşitli ülkelerden sağlanmış olup 1998 yılı toplam ithalatı 2.100.000 ABD Doları civarındadır.

İHRACAT DURUMU

Türkiye’ nin 1998 ihracatı 141.068 Ton olup bunun karşılığı 16.979.228 Dolar’ dır. Aşağıdaki tabloda 1996, 1997 ve 1998 yılları ihracat rakamları verilmiştir. ( Kaynak IGEME)

YIL                                MİKTAR  ( Ton )                             TUTAR ( Dolar )

1998’ de Türkiye’nin en çok ihracat yaptığı ülkeler aşağıda sıralanmıştır.

ÜLKE                              MİKTAR  ( Ton )                             TUTAR ( Dolar )

Türkiye’nin yaklaşık 42 ülkeye ihracatı olup bunun % 92’ si tabloda belirtilen 10 ülkeye yapılmıştır. Diğer ülkelere yapılan ihracat ise önemsizdir.

SERBEST BÖLGELERDE SEKTÖREL FAALİYETLER

Alçı sektörünün Serbest Bölgelerdeki ticari faaliyetinin oldukça az olduğu gözlenmiştir. 1998’de Ege serbest bölgesinden 4 788 Dolarlık ithalat gerçekleştirilmiş olup, aynı yıl Ege, İstanbul, Menemen, Mersin serbest bölgelerinden yaklaşık 213 000 Dolarlık ihracat yapılmıştır.

• Fiyatlar

Geniş ürün yelpazesi içerisinde fiyatlar çok değişiklik göstermekte olup 1999 yılı ortalama fiyatları aşağıda verilmiştir. Bu fiyatlar üzerine değişik navlun fiyatları bindiği için tüketici fiyatlarını tespit etme olanağı yoktur. Çünkü üreticilerin genelde odaklandıkları Ankara’ dan her ilimize çok farklı navlun fiyatları mevcuttur.

Alçı   plaka                                 458.853  TL / m2 Dolu  gövdeli blok alçı                                   1.686.000  TL / m2

• Diğer Sektörler ve Yan Sanayi ile İlişkiler

Çimento, gaz beton, tuğla, kum, çakıl, mıcır, ahşap, kiremit, seramik, çelik bina, dekorasyon v.b. bir çok sektör alçı sektörü ile ilişki halindedir.

Ancak bu bölümde daha çok üretime girdi teşkil eden konulara değinilmiştir.

1. Perlit

Türkiye’deki perlit üretiminin yaklaşık % 80’ i alçıda kullanılmaktadır.

1. Ambalaj

Yaklaşık 25.000.000 adet / Yıl ( 1999 ) kullanılmıştır.

1. Alçı Plaka Kartonu

Yaklaşık 38.000.000 m2 ( 7600 Ton ) karton kullanımı olup tamamı yurt dışından ithal  edilmiştir. Alçı plaka kartonu sektörün en önemli sorunlarından biri olup, kağıt yatırımcılarından ilgi beklemektedir.

1. Kimyasallar

Sektörde kullanılan kimyasalların tamamı ithal edilmektedir. Yıllık 25.000.000 DM’lık kimyasal ithalatı yapıldığı sanılmaktadır.

Bu malzemelerin dışında sektörde kalsit, vermikulit gibi maddeler kullanılmaktadır.

Alçı sektörü beraberinde bir takım yan sanayileri de oluşturmuş olup bunlar aşağıda belirtilmiştir.

1. Alçı fabrikaları makine donanımı
2. Sıva makinesi
3. Sıva ve alçı plaka profilleri
4. Sıva filesi
5. Derz bandı

 Kaynak:Madencilik Politikaları ÖzeI İhtisas Komisyonu Raporu