Alüminyum (Boksit)

Alüminyum (Boksit)

Tanım ve Kapsam

Alüminyum sanayii, birincil ve ikincil olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Birincil alüminyum üretimi; boksitten alümina, alüminadan da alüminyum metali üretilmesi sürecini kapsamaktadır. İkincil alüminyum ise, hurda alüminyumun geri dönüşümü yoluyla elde edilmektedir. Hurda metalin yeniden değerlendirilmesi sonucu elde edilen ikincil alüminyuma olan talep, yüksek enerji maliyetleri ve çevreci yaklaşımlara paralel olarak giderek artmaktadır. Birincil alüminyum üretim maliyetlerinin yaklaşık %40’ını enerji maliyetleri oluştururken; ikincil alüminyum üretiminde enerjinin toplam maliyetler içindeki payı %5 düzeyinde bulunmaktadır. Alüminyum doğada çok yaygın olarak bulunmakla birlikte, ekonomik açıdan önemli alüminyum minerali boksittir. Yaklaşık olarak, dört ton boksitten, iki ton alümina, ondan da bir ton alüminyum metali elde edilmektedir.

 Dünya’da Alüminyum

Boksit kaynakları açısından ele alındığında, dünyanın en zengin kaynaklarına sahip ülkesi Gine’dir. Gine’nin ardından sırasıyla Avustralya, Brezilya, Vietnam ve Jamaika gelmekte ve en zengin boksit kaynağına sahip ilk beş ülke, toplamda yaklaşık 25 milyar tonla, dünya boksit rezervlerinin %85’ine sahip bulunmaktadır (Şekil 1).

2016 yılı itibariyle dünya alümina üretiminde Çin ilk sırada yer almakta, onu Avustralya, Brezilya, Hindistan ve ABD takip etmektedir. Bu beş ülke dünya alümina üretimin büyük bölümünü gerçekleştirmektedir. Birincil alüminyum metali üretiminde ise 2012 yılı itibariyle Çin yıllık yaklaşık 23 milyon ton üretimle yine ilk sırada yer almış olup, tek başına dünya birincil alüminyum üretiminin %39’unu gerçekleştirirken 2016 yılı itibariyle Çin üretimini 31 milyon tonun üzerine çıkarmıştır. Çin’in ardından Rusya, Kanada, Avustralya ve ABD gelmekte olup, bu ülkeler toplam 27,3 milyon ton üretim ile dünya birincil alüminyum üretiminde pay sahibi olmuştur (Tablo 1).

Şekil 1: Dünya Primer Alüminyum Üretimi

Türkiye’de Alüminyum

 Eti Alüminyum A.Ş. (Seydişehir) Tesislerinin 1967 yılında faaliyete geçmesiyle Türkiye’de birinci alüminyum üretimi ve alüminyum sanayiinin gelişme süreci başlamıştır. 1970’li yıllarda yapılan yatırımlarla gelişmeye devam eden tesiste 1980’li yılların başında enerji krizlerine bağlı olarak çeşitli sorunlar yaşanmışsa da tesis 1985 yılında tam kapasitede üretim yapmaya başlamıştır. 2005 yılında özelleştirilen işletme Türkiye’nin halen tek birincil alüminyum üretim tesisi olup, sektördeki diğer firmalar yarı ya da uç ürün (işlenmiş alüminyum) üretimi yapmaktadır. Seydişehir Alüminyum İşletmesinin hammadde ihtiyacı işletme yakınındaki boksit ocaklarından karşılanmakta, buradan üretilen boksit cevherinin işlenmesiyle alümina, alüminanın elektrolizi yoluyla da birincil alüminyum metali üretimi gerçekleştirilmektedir (Tablo 1, 2, 3 ve 4).

Tablo 1: Dünya Primer Alüminyum Ticareti

Tablo 2: Türkiye 2016 Alüminyum Üretimi

Tablo 3: Türkiye 2016 Alüminyum İthalatı

Tablo 4: Türkiye 2016 Alüminyum İhracatı

Tablo 5: Türkiye 2016 Alüminyum Tüketimi

Günümüzde alüminyum imalat sektörü, 6 milyar dolara yakın iş hacmiyle, ülke sanayiinin en önemli unsurlarından birisi durumundadır. Son yıllarda, özellikle hadde ve ekstrüzyon ürünlerine yönelik yeni yatırımlar sayesinde, dünya pazarlarında rekabet edebilir ölçekte kapasitelere ulaşılmış olup, ihracatta önemli aşamalar kaydedilmiştir. Alüminyum sanayiinde değişik alanlarda faaliyet gösteren 1.500’ü aşkın firma bulunmaktadır. Toplam istihdam 35.000 kişi civarındadır. Doğrudan inşaat sektörü ile ilgili olarak ise, ekstrüzyon alt sanayiinde, 75’den fazla üretici firma faaliyet göstermektedir. Türkiye’de alüminyum sektöründe faaliyet gösteren firmaların toplam üretim kapasitelerinin 1,5 milyon ton civarında olduğu tahmin edilmektedir.