Doğal Taş Mermer ve Yapı Taşları

Doğal Taşlar Tanım

Mermer: Mermerin bilimsel ve ticari olmak üzere iki ayrı tanımı yapılmaktadır.

Bilimsel tanım: Başkalaşım (metamorfizma) süreci geçiren ve başkalaşımın izlerini taşıyan kalker dolomit gibi karbonat bileşimli kayaçlara mermer denilir. . www.madenpark.com Türkiye'nin Maden Portalı .

Ticari tanım: Ticari standartlara uygun boyutlarda blok verebilen, kesilip parlatılan veya yüzeyi işlenebilen ve taş özellikleri (malzeme özellikleri) kaplama taşı normlarına uygun olan her türden taş (tortul, magmatik ve metamorfik) ticari dilde mermer olarak bilinmektedir. Bu tanım uyarınca kalker, traverten, kumtaşı gibi tortul; gnays, mermer, kuvarsit gibi metamorfik; granit, siyenit, serpantin, andezit, bazalt gibi magmatik taşlar da mermer olarak isimlendirilmektedir. Ticari tanımlamada mermer sözcüğü taş türünü belirtmediği için bu eksikliği gidermek amacıyla taş adının sonuna mermer takısı eklenerek litolojik farklılık vurgulanmaya çalışılmaktadır. Ticari alanda doğaltaşlar iki büyük grup olarak kümelenmektedir.

I-Mermer

Yapılarda genellikle yüzeyleri düzeltilerek parlatılmış doğaltaş ürünleri kullanılır. Özel işlemlerle yüzeyi pürüzlü hale getirilmiş ve parlatılmadan kullanılan cephe kaplaması ve döşeme uygulamaları da son zamanlarda yaygınlaşmıştır. Yapıların düşey yüzeylerinde (iç ve dış), taban döşemesinde, merdiven basamakları nda ve dekoratif amaçlarla gerçekleştirilen her türlü kaplamalarda kullanılan taşlar (taşın doğası parlatmaya uygun olmasa da) ticari alanda mermer adıyla anılır.

Doğaltaş türleri bazı kireçtaşı örneklerinde olduğu gibi amorf, mermer, granit ve diğer kayaçlardaki gibi kristalin dokuludur. Bazı mermerler tek tür, bazıları ise farklı türde kristal topluluklarının bir araya gelmesiyle oluşur. Kumtaşı , çakıl taşı (konglomera) ve breş türü tortul kayalarda taneler doğal bir çimento ile bağlanmışlardır. www.madenpark.com Türkiye'nin Maden Portalı .

II-Peyzaj Taşları

Yapıtaşı sözcüğü, yol ve kaldırım döş emesi, bordür taşı, duvar ve dayanma yapısı malzemesi, çatı örtüsü, kıyı tahkimatı, dalgakıran ve baraj inşaatı, agrega üretimi gibi geniş bir kullanım alanını belirtmek amacıyla kullanılmaktadır. Doğal taş sektörü kapsamı içinde ise yalnı zca peyzaj amaçlı kullanılan yapı taşları dahil edilmektedir. Bunlar granit, siyenit gibi plutonitler, bazalt, andezit gibi volkanitlerden müteşekkil olabileceği gibi traverten, tüfit ve kumtaşları da bu amaçla kullanılabilmektedir. Bu tür kullanım için yerinde kesme, doğal süreksizliklerden yararlanma ve zayıf patlayıcı maddeler kullanımı yoluyla ocak üretimi yapılır. Ürün boyutu ve özellikleri kullanım alanına göre farklılıklar gösterir. Mermer ocaklarında blok boyutu küçük olan malzeme de peyzaj taşı olarak değerlendirilir. Bazı durumlarda ise doğal süreksizlikleri boyunca plaka şeklinde ayrılan gnayslar, şistleşmiş kumtaşları ve arduvazlar peyzaj taşı amacıyla kullanılmaktadır.

Kapsam

Türkiye’de ve Dünya’da mermer ve doğal taşa olan talep sürekli olarak artmakta ve mermer ve doğal taş sektörü giderek daha cazip bir sektör haline gelmektedir. Mermer ve doğal taş kullanımında artışı sağlayan nedenlerin arasında kendinden desenli doğal malzeme olması, moda yaratması, çevre ile uyumlu, estetik, sağlıklı, zamana dayanıklı ve geri dönüşümlü bir ürün olması, farklı mekanlarda kullanıma uygun olması ve değişik beğenilere hitap eden çeşitlerin bulunması sayılabilir. . www.madenpark.com Türkiye'nin Maden Portalı .

Doğal taşlar, doğadan çıkarıldıktan sonra işlenip kullanılan en eski inşaat malzemeleridir. Tarih boyunca insanoğlu tarafından yapılarda, anıtlarda güzelliği ve dayanıklılığı nedeniyle kullanılmıştır. Zamanla kullanımı artan ve çeşitlenen doğal taşlar günümüzde özellikle inşaatlarda yapı elemanları (%7), iç duvar kaplama (%9), dış duvar kaplama (%8), döşeme (%35), heykelcilik - mezar taşı yapımı (%18), basamak-rıht (%3) ve özel eşya-süs eşyası (%18) yapımında kullanılmaktadır (Şekil 1).

Mermer, traverten, kireç taşları (kalkerler) ve kum taşları, granit ve sert taşlar, inşaata elverişli yapı taşları gibi doğal taşlar bu gruba girmektedir.

Doğal taş sektörü, son dönemde yeni ülkelerde yeni üreticilerin de pazara girmesiyle ivme kazanan; hem ülkemiz hem de dünya ticareti için önem arz eden sektörler arasındadır.

Şekil 1: Doğal Taşların Kullanım Alanları

Doğal Taş Özellikleri:

Mermer: Kaplama ve döşeme amaçlı üretimlerde, blokların:

• Sağlam, olabildiğince çatlaksız, taşı oluşturan minerallerin ayrışmaya, oksidasyona ve güneş ışığında renk değiştirmeye karşı dayanıklı,
• Yapı, doku, renk ve desen dağılımı yönünden homojen,
• Fiziksel ve mekanik özelliklerinin yapı ve kaplama taşı standartlarında öngörülen kullanılabilirlik sınır değerlerinin üzerinde,
• Kesilebilir, şekillendirilebilir, parlatılabilir veya yüzeyi işlenebilir olması istenmektedir.

Peyzaj Taşları : Aranan özellikler malzemenin kullanılacağı yere göre değiş mektedir. Kullanım alanına ilişkin standartlar varsa taş özellikleri bu standarda uygun olmalıdır. Özgün bir standart yoksa malzeme kullanımı için projede öngörülen koşullar geçerlidir.

Kullanım Alanları:

 a). Mermer

Bloktan üretilen plakalar ve diğer boyutlu ürünler, inşaatlarda dış-iç cephe kaplamasında, taban döşemesinde, merdiven basamağında, denizlikte, küpeştede, taşıyıcı sütün yapımında, mutfak tezgahında, mezar düzenlemesinde; plastik güzel sanat malzemesi olarak heykelcilikte ve süslemede, hediyelik eşya yapımında, masa, sehpa, mutfak tezgahı, lavabo üretiminde ve mobilya sektöründe kullanılmaktadır.

 b. Peyzaj Taşları

Yapı temel ve duvarlarında, bahçe ve istinat yapılarında, bordür taşı üretiminde, yol, kaldırım ve duvar kaplamasında, çatı örtüsünde, kent mobilyaları üretiminde peyzaj taşları kullanılmaktadır.

Nitelik ve Sınıflamalar :

Doğaltaşlar ile ilgili genel sınıflandırmanın yapıldığı uluslararası Gümrük Tarife Giriş Cetvelleri ve 2000 yılı için Gümrük Vergi Oranları Ek 5’de verilmiştir. Burada Poz 25.15 Blok veya Kaba Dilimlenmiş Karbonatları Taşları, Poz 25.16 Blok veya Kaba Dilimlenmiş Silisli Taşları kategorize etmektedir. Poz 68.01 ve 68.02’de Kaba Dilimlenmiş veya Boyutlandırılmış Peyzaj Taşları veya Kayagan Taşı yer almaktadır. Poz 68.02’de ise hem karbonatlı hem de silisli işlenmiş taşlar yer almaktadır. 

 Mermer

Mermer ve yap ıtaşlarına ilişkin nitelik tanımlamaları, yürürlükte bulunan yapı ve kaplama taşı standartlarında, proje şartnamelerinde ya da taraflar arası sözleşmelerde belirtilir. Ürünün kalite tanımları ile izin verilebilen alt sı nırlamalar yine standart, şartname veya ikili sözleşmelerle denetlenebilir. Aşağıda mermer ve yapıtaşları için Türk Standartları Enstitüsünce hazırlanmış standartlar verilmiştir.

Üretilen ya da üretilecek olan mermer amaçlı bloktaş malzemesinin özellikleri,

1. TS 699, Tabii Yapı Taşlan Muayene ve Deney Metodları (1977),
2. TS 1910, Kaplama Olarak Kullanılan Doğal Taşlar (1977),
3. TS 2513, Doğal Yapı Taşları (1977),

standartlarına uygun olmalıdır.

Kesilerek elde edilen plaka ya da diğer ürünlerin boyutlandırılmasına ilişkin herhangi bir standart mevcut değildir. Malzeme boyutu ve uyulacak toleranslara ilişkin bağlayıcı hükümler üretici, alıcı ve satıcı arasında oluşturulan ticari sözleşmelerle denetlenebilir.

Peyzaj Taşları

Peyzaj taşlarının nitelik ve sınırlama tanımları kullanım alanına ilişkin standartlarla belirtilmiştir. Standartın bulunmadığı durumlarda özel şartnameler belirleyici olmaktadır. Kullanım amacına göre yürürlüğe konmuş bazı peyzaj taşı standartları aşağıda belirtilmiştir. Bunlar,

1. TS 2809 Doğal Taşları (1977),
2. TS 699 Tabii Yapı Taşları (1987),

Türkiye’nin Doğal Taş Rezervleri

 Dünyanın en zengin mermer yataklarının bulunduğu Alp Kuşağında yer alan ülkemizde doğal taş kaynaklarına ilişkin ilk değerlendirmeler, 1966 yılında MTA Genel Müdürlüğü tarafından yapılmış olup, ülkenin muhtemel doğal taş kaynaklarının 5,1 milyar m³ (13,9 milyar ton) düzeyinde olduğu belirtilmiştir (Tablo 1). Sektörde yaklaşık 2.500 adet ruhsatlı doğaltaş ocağı olup, bunların 1.500 adedi aktif olarak çalışmaktadır. KOBİ niteliğinde olmak üzere 200 kadar büyük tesis ile yaklaşık 9.000 adet orta ve küçük ölçekli işletme ve atölye sektörde faaliyet göstermektedir. İstihdam edilen personel sayısının yaklaşık 180.000 direkt (mavi yakalı) işçi ile 5.000 teknik personelden (beyaz yakalı) oluşmaktadır. Türkiye’de doğal taş tanımına uygun çeşitli renk ve desenlerde sedimanter kireçtaşı, kristalize kireçtaşı (mermer), traverten, traverten oluşumlu kalker (oniks), kum taşı, konglomera, breş ve magmatik kökenli kayaçlar (granit, siyenit, diyabaz, diyorit, serpantin, vb.) ve püskürük türü kayaç grupları (ignimbirit, andezit, bazalt, vb.) bulunmaktadır. Kristalize kireçtaşları (mermer) ağırlıklı olarak Menderes, Istranca ve Bitlis Masifi’nde yer almaktadır. Mikritik veya deniz canlılarının kavkılarını yoğun olarak içeren kireçtaşları, Kuzeybatı Marmara, Ege Bölgesi, Akdeniz Bölgesi, Toros Kuşağı, Güneydoğu Anadolu Bölgesi sınırları içinde geniş alanlar kaplamaktadır.

Ülkemizin aktif tektonik yapısı nedeniyle mevcut büyük fay zonları çevresinde traverten ve albatr (oniks) yatakları görülmektedir. Traverten kaynaklarının bölgeler itibariyle dağılımı, Ege’de %32, Marmara’da %26, İç Anadolu’da %11, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Karadeniz ve Akdeniz Bölgesi’nde %31’dir. Bir diğer doğal taş grubunu oluşturan ve sert taşlar olarak adlandırılan magmatik ve volkanik kökenli kayaçlar ağırlıklı olarak Marmara, Kuzeybatı Anadolu, İç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri’nde bulunmaktadır. Ülkemiz sadece zengin rezervleri ile değil, aynı zamanda mermer ve doğal taşlarının renk ve desen çeşitliliği ile de dikkat çekici bir konumdadır. Türkiye’de 80’in üzerinde değişik yapıda ve 220’nin üzerinde değişik renk ve desende mermer rezervi belirlenmiştir. Süpren, Elazığ Vişne, Akşehir Siyah, Manyas Beyaz, Bilecik Bej, Burdur Bej, Bursa Bej, Mersin Bej, Kaplan Postu, Denizli Traverten, Ege Bordo, Milas Leylak, Gemlik Diyabaz ve Afyon Şeker uluslararası piyasada tanınan Türkiye’nin mermer ve doğal taş çeşitlerinden bazılarıdır.. www.madenpark.com Türkiye'nin Maden Portalı .

Ülkemizde 2016 verilerine göre karbonat kökenli doğal taşların üretimi yıllık yaklaşık 17,5 milyon ton civarında olup işleme tesislerinin toplam plaka üretim kapasitesi 7 milyon m² civarındadır. Türk doğal taş sektörü çeşit zenginliği, kaynak büyüklüğü, nakliye kolaylığı, deneyimli personel, teknolojik düzey açısından sahip olduğu avantajlar sayesinde dünya doğal taş piyasasında önemli bir yere sahiptir. Özellikle kalker kökenli doğal taşlar açısından sahip olduğu zenginlik nedeniyle Türkiye dünya doğal taş endüstrisinin en önemli hammadde tedarikçilerinden birisi konumundadır. Hammadde tedarikçisi olmanın yanı sıra Türkiye, işlenmiş üründe de dünya genelinde ilk 5 içinde yer almaktadır.

Ekonomik Boyut

Dünya Doğal Taş Pazarları ve Türkiye Doğal Taş İhracatı

Mermer ve doğal taş sektörü ülkemizin ihracatındaki payını giderek arttıran bir sektördür. Dünya ticaretinde de payı büyümekte olan sektör, Türkiye’de Dünya’daki bu artışın da ötesinde büyümektedir.

Türkiye 2015 yılında doğaltaş ihracatında pazar payı kaybına uğramış payı 2014'te %12,1 iken 2015'te %11,2' ye gerilemiştir. 2015 yılında Türkiye, Çin ve İtalya'dan sonra doğaltaş ihraç eden ülkeler arasında üçüncü sıraya yerleşmiş ve bu üç ülke ihraç edilen doğaltaşın birim değerini artıran ülkeler olmuştur. 2016 yılında Türkiye, Dünya mermer ve traverten ham blok ihracatında ilk sıraya yerleşmiştir. Dünya granit ham blok ihracatında ise 11. sırada yer almaktadır. 2016 yılı verilerine göre Dünya’da ham blok halinde mermer ve traverten ihracatçısı önemli ülkeleri gösterir istatistikler Tablo 2 ve 3’de verilmiştir. Türkiye, 2017 yılı itibariyle mermer ve doğal taş ihracatında Çin ve İtalya’nın ardından üçüncü sırayı almaktadır. Ülkemizde üretilen mermer ve doğal taşlar 179 ülkeye ihraç edilmektedir.

Dünya ticaretinde, doğal taşların ihracata yönelik değer itibariyle ciro hacmi 17,3 Milyar $’dır. Ülkemizin 2017 yılı itibariyle 2,1 Milyar $ doğal taş ihracatı gerçekleştirdiği dikkate alınırsa dünya doğal taş ihracat hacminin %12’si ülkemiz taşlarıyla yapılmıştır. 2017 yılı itibariyle dünya doğal taş ihracatı yaklaşık 94 Milyon ton civarı olduğuna göre, 2017 yılında ülkemiz yaklaşık 8 Milyon ton doğal taş ihracatı yaparak üretim bazında dünya dış ticaret hacminin miktar itibariyle %2,2’sini karşılamıştır. 2017 yılı dünya blok mermer ihracatının %43’ü (başta Çin Halk Cumhuriyeti olmak üzere), işlenmiş mermer ihracatının ise %19’u ülkemiz doğal taşlarıyla gerçekleşmiştir. Bununla birlikte, 2014-2017 yılları arası Türkiye doğal taş ihracat değerleri Tablo 4’de, 2017 yılı Türkiye doğal taş ihracatının yapıldığı ilk 10 ülke ise Tablo 5’de verilmiştir. İç piyasa için doğal taş (mermer) üretimi 2017 yılında 19,9 Milyon ton olarak gerçekleşmiş olup bu değerin 2023 yılında 28,3 milyon ton olacağı tahmin edilmektedir. . www.madenpark.com Türkiye'nin Maden Portalı .

Tablo 2: Dünya Mermer ve Traverten Ham Blok İhracatında 2016 Yılındaki İlk On Ülke

Tablo 3: Dünya Granit Ham Blok İhracatında 2016 Yılındaki Önemli Ülkeler

Tablo 4: 2014-2017 Yılları Arası Türkiye Doğal Taş İhracat Değerleri

Tablo 5: 2017 Yılı Türkiye Doğal Taş İhracatı İlk 10 Ülke

Türkiye Doğal Taş İthalatı

 Doğal taş ithalatı olarak ise ülkemiz, 2017 yılında 170 Bin $ civarında ve ağırlıklı olarak granit– sert taşlar ithalatı gerçekleştirmiştir. 2017 yılı için ithalat yapılan ilk 10 ülkenin ithalat miktarları ve değerleri Tablo 6’da gösterilmiştir. İthalat yapılan ülkeler arasında Hindistan, İspanya, Vietnam, İran ve İtalya ilk sıralarda yer almaktadır. Bununla birlikte, 2014-2017 yılları arası Türkiye doğal taş ithalat değerleri Tablo 7’de verilmiştir.

Tablo 6: 2017 Yılı Türkiye Doğal Taş İthalatında İlk 10 Ülke

Tablo 7: 2014-2017 Yılları Arası Türkiye Doğal Taş İthalat Değerleri

Yapı Taşları

Tanımlar

Son yıllarda ülkemizde de özellikle büyük şehirlerde ve turistik yörelerde, hem yapılarda hem de topluma açık ve kapalı alanlarda doğal taşlar kullanılmaya başlanılmıştır. Öncelikle burada bazı kavramların net olarak tanımlanması gereklidir. “Doğal taş” deyimi ticareti yapılan yada yapılmayan ve doğada olduğu gibi bulunan her türlü kayaçlar için kullanılan çok genel bir tanımdır. “Ticari doğal taşlar” yasal izinle üretilerek işlemeden ve/veya işleyerek yada boyutlandırmadan yada boyutlandırılarak piyasada işlem gören kayaçlar olarak anlaşılmalıdır. Bu tanım altında ticareti yapılan doğal taşları teknik isimleriyle ve kullanım alanları birleştirilerek gruplandırılabilinir. Örneğin mermer, granit, bazalt, tüf, andezit gibi. Daha ileri bir örnek olarak eski yıllardaki mermer anlamı ile günümüzdeki mermer anlamı değiş miştir. Bugün parlatılabilen (cilalanabilen) tüm kayaçlar mermer olarak işlem görmektedir. Teknolojinin gelişmesiyle birlikte granit gibi parlatılabilen kayaçlar literatürde hem mermer olarak işlem görmekte hemde sert taş olarak tanımlanmaktadır. Bu nedenle mermerler kendi içinde daha detaylı olarak sınıflandırılmalıdır. Granit, andezit, bazalt v.s. gibi kayaçlar parlatılmış olsun veya olmasın ayrı ayrı ele alınarak kullanım alanları ile birlikte ayrıntıları verilmelidir. . www.madenpark.com Türkiye'nin Maden Portalı .www.madenpark.com Türkiye'nin Maden Portalı

“Yapıtaşları” çok genel bir deyim olup yapı sektöründe kullanılan, her türlü kayaç anlaşılabilir. Çünkü kireçtaşından tutun mermer ve granite kadar çoğu kayaçlar yapı sektörü için üretilmekte ve ticareti yapılmaktadır.

“Yapıtaşları ” deyimiyle parlatılmadan hatta yüzeyleri pürüzlendirilerek değişik boyutlarda sadece elmas disklerle kesilerek yada el aletleri ile şekillendirilerek veya yontularak, yapılarda ve çevre düzenlemelerinde kullanı lan ticari doğal taşlar anlaşılmalıdır. Daha açık ifadelerle yapı temellerinde ve duvarlarında, dış kaplamalarda, bahçe duvarlarında, park ve bahçe düzenlemelerinde, kaldırım, yol ve yaya yolu döşemelerinde, tarihi eserlerin restorasyonunda, cami, minare ve peyzaj mimari gibi çalışmalarda kullanılan ticari doğal taşlar anlaşılmalıdır. Ayrıca son yıllarda mermerlerin de yüzeyleri pürüzlendirilerek bu amaçla kullanıldığı da önemle dikkate alınmalıdır. Ülkemizin bu konuda fevkalede zengin ve çeşitli ticari doğal yapı taşlarına sahip olduğu açık olarak bellidir. Buna anlamak için hemen en yakın tarihi yapılara bakmak yeterlidir.. www.madenpark.com Türkiye'nin Maden Portalı .

Doğal Yapı Taşları

Bazalt : İnce taneli, yoğun, sert, dayanıklı ve koyu renkli (siyah) bir magmatik kayaç olan bazalt gabro grubunun volkanik türüdür. Homejen yapısı nedeniyle düzgün kırılma yüzeyleri vermesi açısından yapıtaşları konusunda özellikle yaya ve yolların döşenmesinde zartaşı olarak üretimi açısından aranan bir kayaçtır. En önemli özelliklerinden biri arazide altıgen prizmalar şeklinde ve sütunlar halinde meydana gelmiş olmasıdır.

Granit : Magmatik kökenli olan granit iri taneliden ince taneli feldspar ve kuvars mineralleri içeren sert bir kayaçtır. Feldspar rengine bağl ı olarak değişik renkler alabilmektedir. Mineraller çok büyük olursa pegmatit, çok ince taneli olursa aplit olarak adlandırı lır. Yapıtaş ı olarak granitlerde orta ve özellikle ince mineral taneli olmasına ilaveten düzgün kırılabilme özelliği aranmaktadır. Yörelere göre farklı özelikler veren granitlerin özellikle gri renkli, ince mineral taneli olanları parke taşı imalatında kullanılmaktadır. İri mineral taneli ve farklı renkli granitler daha çok mermer gibi parlatılarak plakalar şeklinde kullanılmaktadır.

Andezit : Volkanik kökenli olan andezit kayaçları renk, doku ve sertlik açısından uygun olan bazı türlerinden parke taşı, döşeme taşı, kaplama taşı ve yapılarda değişik amaçlı olarak mimari tasarımlarda ve tarihi yapılarda kullanılmaktadır. Su emmeyen, suda dağılmayan özelliği, sıkı dokulu ve koyu kırmızı renkli olmasının yanı sıra kırıldığında ve disk kesicilerle kesildiğinde düzgün yüzey veren andezitler, aranan özellikleridir. İç Anadolu Bölgesinde (Ankara, Çankırı, Afyon) andezit üretimi son yıllarda büyük artış göstermiştir. madenpark

Kumtaş ı : Kumtaşı silisli veya kum taneciklerinin çökelmesi ve bunların çimentolanması ile oluşmuş sert bir kayaçtır. Özellikle ince taneli ve gri renkli olan ve silisce zengin tabakalı kumtaşları parke taşı olarak tercih edilmektedir. Türkiye’deki üretimi küçük ölçekte olup iç piyasaya yöneliktir.

Kireçtaşı: Krem veya beyaza yakın renklerdeki kireçtaşlarından hem doğal parke taşı hemde diğer amaçlı yapı taşları üretilmektedir. Parke taşı olarak yurtdışına küçük miktarlarda ihraç edilmektedir.

Tüfler : Volkanik küllerin konsolide bir hale gelmesiyle oluşmaktadır. Özellikle volkaniklere bağlı riyolit – dasit türü tüfit kayaçlar ilgi görmektedir. Bünyelerinde serbest olarak kuvars mineralleri bulunabilir. Tüfler sedimanter kayaçlar gibi tabakalanma gösterebilmektedir. Doğal olarak değişik renkteki özellikle beyaz, pembe, sarı-kırmızı desenli ve yeşil renklerin hakim olduğu tüfler üretilmektedir.

Kayağan taşı(Kayraktaşı, slate, arduvaz) : Metamorfik bir kayaç olan kayağan taşı, çamurtaşları, silttaşları, şeyller ve volkanik küllerin farklı kompozisyonlarını içerir. Metamorfizma nedeniyle oluşan klivaj yapı ları, bu taşların doğal olarak plaka halinde ayrılmasına sebep olur. Çok farklı mineral ve kompozisyonları nedeniyle, değişik renkler ve desenler verebilmektedir. İhraç potansiyeli yüksek olan kayağan taşı çatı kaplamalarında, döşemelerde ve dış kaplamalar ile birlikte peyzaj mimari amaçlı olarak kullanılmaktadır.

Diabaz : Sert bir kayaç olan diabaz hem mermer hem de yapı taşı olarak işlem görmektedir. Ülkemizin değişik yörelerin de diabaz oluşumları (Tokat, Adana, Antalya) bilinmesine rağmen sadece sınırlı oranda Gemlik’ te üretim bulunmaktadır.

Yukarı da yaygın olarak bilinen yapıtaşlarına ilaveten siyenit, diyorit, gabro, gneiss, grovak, şist ve deği şik özelliklerde kumtaşları da olabilir. Bunların dışında da yeni yapıtaşlarının ortaya çıkması her zaman mümkündür.

Granit, diyorit, siyenit vb. gibi mermer olarak da kullanılabilecek niteliklerdeki magmatik orijinli kayaçlar eski kristalin masiflerle ilgili olarak bulunur. Bazı kıtalarda örneğin; Kuzey Avrupa'da, İsveç, Finlandiya ve Güney Afrika'da olduğu gibi çok geniş alanlarda Granit oluşumlarının bulunduğu jeolojik olarak bilinmektedir. Siyenit adı ise Mısır'daki Siena'dan gelmekte olup, Piramitler Eski Mısırlılar tarafından siyenitlerden inşa edilmişlerdir.

2. Türkiye’ de üretilen doğal yapıtaşları

Ülkemizde doğal yapıtaşlarının tarih boyunca hemen hemen her bölgede üretimi yapılmıştır. Ege bölgesi bu konuda ilk sırayı almaktadır. Ege bölgesinin bu konuda ilk sı rayı almasının sebebi limanlara yakın olmasıdır. Yani yurt dışına pazar kolaylığı ve avantajına sahiptir. Bu sebepten doğal taş ve yapıtaşları üretimi ve gelişimi, limanlara yakın bölgelerde daha çok gelişmiştir. Diğer bölgelerdeki üretimler daha çok yakın çevrelere ve iç piyasaya yöneliktir.

Türkiye’de doğal yapıtaşları oldukça zengin ve bir o kadar da çeşitlilik arz etmektedir. Doğal yapı taşlarımız çoğunlukla isimlerini bulundukları yöreye göre alırlar. Bazen de renk, görünüm ve teknik ismiyle de anılabilmektedir. Türkiye’de tespit edilebilen ve üretimi yapılan yapıtaşı ocakları aşağıda çıkarılmıştır.

Yukarıda verilen yapıtaşları listelerine fazla tanınmamış ve/veya sadece o yörede az miktarlarda kullanıma açık yapıtaşlarının isim ve yörelerini de ilave etmek mümkündür. Örneğin ülkemizde kırsal kesimin inşa etmekte kullandığı çoğunlukla şekilsiz, boyutlandırılmamış tüvenan kireçtaşları ve tüfler, hemen hemen her bölgede üretilerek temel, duvar, bahçe gibi alanlarda kullanılmaktadır. . www.madenpark.com Türkiye'nin Maden Portalı .

Tüketim

Yapıtaşlarının kullanım alanları ve tüketimi oldukça geniş alanlara yayılmaktadır. Başlıca tüketim alanı inşaat sektörüdür. Çoğunlukla da dış kaplama olarak kullanılmakla birlikte iç mimari tasarımlarda da kullanılmaktadır. Binaların dışında park ve bahçe düzenlemeleri ile birlikte anıt gibi büyük öneme sahip projelerde son zamanlarda çok geniş olarak kullanımına yer verilmektedir. Büyük şehirlerimizin plansız ve programsız gelişmeleri ve devamlı beton yığınları şeklindeki görünümleri ve çevre bilincinin de gelişmesiyle beton ağırlıklı seçenekler son yıllarda yerini doğal yapı taşlarına bırakmaya başlamı ştır. Özellikle büyük şehirlerin hayata geçirdikleri toplum yararına kullanılan alanlarda hem doğallık kazandırmak hem de çok dayanıklı olmalarından dolayı tercih edilmektedir ve edilmelidir. Bunların dışında yine minare ve cami gibi yapılarda da yapıtaşları eskiden beri kullanılmış ve yenilerinde de kullanılmaya devam edilmektedir.

Özellikle ülkemizin turizm potansiyelinin anlaşılmasıyla birlikte turizm yörelerindeki turizm amaçlı otel, motel, site ve tatil köyleri gibi yatırımlarda doğal yapıtaşlarının kullanımı son yıllarda büyük artışlar göstermiştir.

Bu gibi yatırımlarda doğal yapıtaşlarının kullanımı ile daha estetik bir görünüm verilmekle beraber turistlerin daha doğal ortamda tatil tercihlerine katkıda bulunulmaktadır. Turizm ülkesi olan ülkemizin bu yörelerinde do ğal yapı taşlarını n kullanılmasına önem verilmeli ve projelerde kullanımı tercih edilmelidir. Bu yörelerde hem doğallığı hemde modern yaşam tarzını ve çevreciliği doğal estetiklik ile birleştirerek harikulade projelerin geliştirilmesi turizme kesinlikle katkı sağlayacağı düşünülmelidir.

Türkiye’ de İç Anadolu Bölgesinde yaygın olarak bulunan andezit oluş umları önemli bir yer tutmaktadır. Andezitler kaldırım, bordür, parke taşı , kaplama taşları (yaya yolları, park ve bahçe düzenlemeleri v.b.), merdiven basamakları, istinat duvarları, çeşitli profiller (harpuşta, takoz), tarihi bina ve alanların restorasyonu, kent mobilyaları (Oturma grupları, çiçeklik, çöp kutuları v.b.) ve mezar taşları olarak kullanılmaktadır.

Andezitler homojen, solmayan, renkleri ve cilasız, silinmiş , çekiçlenmiş veya kaba yontulmuş yüzey biçimleri ile son on yılda yurtiçi ve yurtdışı doğal taş kullanıcılarının tercihi olan “rustik” tarz, tarihi dokuyu anımsama, pastel ve dingin renk format ıyla birebir uyuşmaktadır. Bu özelliğine atmosferin bozuşturma tesirlerine karşı dayanıklılığı ve ısı-ses izolasyonu sağlama özellikleri eklenince bir çok projede kaplama taş olarak kullanılmaya başlanmıştır. Andezit doğal yapıtaşı ürünlerini kullanan iller arasında Ankara, İstanbul, İzmir, Afyon, Konya, Uşak, Çanakkale sayılabilir.

Türkiye’de bazalt tüketimi çok yaygın olmamakla birlikte potansiyel açısı ndan önemli bir parke taşıdır. Özellikle İzmir Bölgesi Aliağa - Çaltı dere Köyü civarında üretilen bazalt parke taşlarının (zar taşları) büyük kısmı yurt dışına ihraç edilmektedir. Bazalt parke taşları özellikle yol, kaldırım, park ve meydanlarda aşınmaya karşı yüksek mukavemete sahip oldukları için döşeme amaçl ı olarak kullanılmaktadır. Koyu siyah renkli bazalt parke taşları diğer taşlardan üretilen parke taşları ile desen oluşturacak şekilde yaygın olarak kullanılmaktadır. Nispeten büyük blok olarak elde edilen yada sökülen bazaltlar dekoratif amaçlı olarak piyasaya verilmektedir.

Yoğun olarak granitlerden de özellikle İzmir Bergama, Kozak Aşağıcuma ocakları, Balıkesir, Erdek Ocaklar Köyü ocakları, Eskişehir, Sivrihisar Koçaş Köyü ocakları parke taşı olarak üretim yapmaktadır. Üretim hem yurtdışı hem de yurtiçinde tüketilmektedir. Tüketim daha çok döşeme amaçlı olarak parke, bordür, yaya kaldırımı, park ve bahçe düzenlemelerinde kullanılmaktadır. Benzer şekilde Ülkemiz de üretilen kumtaşları zartaşı olarak tüketildiği gibi değişik boyutlarda da döşeme ve mimari amaçlı olarak park ve bahçeler de kullanılmaktadır. . www.madenpark.com Türkiye'nin Maden Portalı .

Arduvaz yada sleyt olarak da bilinen kayağan taşı bileşimlerde ve değişik renklerde olmalarının yanı sıra kullanım alanları da oldukça geniştir. En çok yapı sektörü ve dekoratif amaçlı olarak çevre düzenlemelerinde kullanılmaktadır. Özellikle ABD ‘de çatı kaplama malzemesi ve doğal dekoratif amaçlı yaygın olarak uygulanmaktadır. Bunların dışında arduvaz tozları dolgu malzemesi, çimentoya katkı malzemesi, ısı yalıtımlı uygulamalarda ve agrega olarak da tüketilmektedir. Bilhassa çatı kaplamalarında kullanılan arduvazların yüzyılı aşkın süre dayandığı belirtilmektedir. Avrupa ve Amerika’da yeşil, siyah ve gri-mavi renkli arduvazlar çatı kaplaması yönünde tercih edilmektedir. Arduvaz, zor aşınan ve atmosferik şartlardan etkilenmeyen özelliği nedeniyle taban döşemelerinin yanı sıra yapılarda ince kaplama malzemesi olarak kullanılmaktadır. Arduvazların artıkları ise endüstrinin baz ı alanları nda katkı ve dolgu malzemesi olarak değerlendirilmektedir. Kuzey Avrupa’da, kaba kırılmış arduvazların bahçe yollarında döşeme amaçlı olarak kullanımı hayli popülerdir. Yukarıdaki tüketim alanlarına ilaveten mineral yünü elde etmede ve çatı kiremitlerini kaplamada da tüketilmektedir. Ülkemizde Kayrak taş ı olarak da bilinen arduvazların Muğla ve Bodrum yöresinde üretimi yapılmaktadır. Yurtdışına da satı lan kayrak taşı, yurt içinde dekoratif amaçl ı duvar kaplamaları, şömine barbekü, baca, fırın vb. ile yaya, araç yolları döşemelerinde, park ve düzenlemelerinde hem doğal olarak hem de ebatlanmış olarak kullanılmaktadır. Özellikle Akdeniz ve Ege Bölgesi turizm yörelerinde çevre düzenlemelerinde dekoratif amaçlı yoğun olarak kullanılmaktadır.

Ülkemizdeki üretilen volkanik tüfler 3-4 kata kadar yığma binaların taşıyıcı olarak duvarlarının oluşturulması nda, cami, minare gibi yapılarda tüketilmektedir. Bahçe duvarları, peysaj mimari çalışmalarda, yaya yolu, park bahçe düzenlemelerinde kullanılmaktadır. Kaplama amaçlı olarak, tuğla, perde beton ve briket duvarların kaplanmasında da kullanılmaktadır. Yapılarda ve bahçelerde değişik amaçlı olarak şömine, barbekü, çiçeklik ve heykel yapı mında da tüketilmektedir. Yine Çan taşı yada desenli yapıtaşı olarak bilinen Riyolitik tüf türü olan yapı taşlarının üretimi yöredeki ocaklarda basit tekniklerle yapılarak inşaat sektörüne verilmektedir. Çoğunlukla turizm yörelerinde ve sahil kenarlarında, Çan taşları, yapılara dekoratif amaçla kaplama olarak, şömine, barbekü gibi yerlerde tüketilmektedir. Yöredeki ocaklar iç talebe cevap vermekte zorlanmaktadır. Artık üretim küçük atölyelerde iş lenerek vazo, küllük, kalemlik gibi süs eş yası yapımında değerlendirilmektedir ve özellikle de Almanya çok iyi bir pazar olarak yerini almaktadır.

2.6.1. Yapıtaşı Üretim Yöntemi ve Teknolojisi

Yapıtaşlarının ocaklardan üretimi ve işlenmesi, üretilen taşın cinsine göre değişmektedir. Bazaltlardan üretilen yapıtaş ları açık işletme teknikleriyle ana kayaç kütlesinden üretilmektedir. Bazaltlar genellikle sütunlar halinde bir yapı verdiğinden bunlar basit tekniklerle ana kayaçtan ayrılarak alınabilmektedir. Ana kayaçtan sütun bazalt blokları çoğunlukla bir ekskavatör yardımıyla sökülmektedir. Sökülen irili ufaklı bazalt blokları damperli kamyonlarla işleme alanına getirilmektedir. İşleme alanına getirilen kütleler burada balyoz ve manivela yardı mıyla, insan gücüne dayalı olarak kademe adı verilen şekle indirgenmektedir. Kademeden gelen bazaltlardan 2, 4 veya 6 parça zartaşı (parke taşı) üretilebilmektedir. Son işlem de kademeden gelen bazaltlar ucunda elmas bulunan küçük madı rgalar (çekiçler) ile son boyutları verilmektedir. Kademeden zar taşına geçerken, çalış an işçiler hangi boyutu uygun görürse, taşı o boyuta indirmektedir. Bazaltlardan parke taşı yapımında ocak çalışması dışında fazla bir mekanize üretim sistemi bulunmamaktadır. Bir işçi ortalama olarak bir günde 250-300 adet zartaşı üretebilmektedir. Üretilen zartaşları stok sahasında biriktirilmektedir. Ayrı ca doğal olarak ocaklardan çıkan düzgün ve uygun şekilli bazalt bloklar parçalanmamakta ve sütun olarak dekoratif amaçlı piyasaya sunulmaktadır.

Aynı şekilde kumtaşlarından da benzer şekilde üretim yapılmaktadır. Öncelikle açık ocaklardan blok üretimi delme ve kamalama tekniği ile bloklar elde edilmektedir. Kumtaşı bazalt gibi sert ve kırılgan olmadığından balyozla kademe pozisyonuna getirmek mümkün değildir. Bu nedenle, kompresör yardımı ile değişik boylarda matkaplarla ve kamalarla kumtaşları bölünerek çalışma alanında elmas uçlu madırgalar ile parke taşı yada döşeme taşı üretimi gerçekleştirilmektedir.

Granitlerden yapıtaşı  üretiminin ilk aşaması  olan   ocak çalışmaları genel olarak mermer ocaklarında yapılan işlemlere  benzerdir.  Açık işletmelerde genellikle iş makineleri olarak ekskavatör,kompresör ve değişik boylarda delme makine ve matkapları kullanılmaktadır.

Ancak mermer işletmeleri daha büyük ve yoğun olurken yapıtaşı amaçlı ocaklarda daha az sayıda işçi ile daha küçük ölçekte işler yapılmaktadır. Açık ocaklardan gelen blok granitler atölyelerde düzgün parçalara ayrılarak boyutları küçültülmektedir. Küçültme ve boyutlandırma işlemi, parke taşı ve kaldırım taşı üretimi için geliştirilen İtalyan menşeli “hidrolik taş kırma presi” yada “Pakon” adı verilen makinelerle yapılmaktadır. Bu makine bazaltları boyutlandırmaya uygun olamadığı için granitlerden parke üretiminde yaygın olarak kullanılmaktadır.

Ülkemizin değişik yörelerinde üretilen tüflerin ise daha farklı teknolojik yöntemlerle üretimi söz konusudur. Tüflerdeki üretim doğrudan ana kayaçtan kesilerek elde edilmektedir. Ocakta kesim işi iki uzun ray üzerinde dairesel iki elmas disk kesici (biri yatay di ğeri düşey) bulunan bir makine ile yapılmaktadı r. Elde edilen kesilmiş bloklar ytong ve tuğlaya benzemektedir. Üretilen standart (15x20x40cm) ürünler duvar örme amaçlı olmaktadır. Tüfler cephe kaplama malzemesi  için   genellikle 5x10x40 cm ebatlarında da üretilmektedir. Değişik amaçlı  ve istenilen boyutlarda da üretim söz konusudur.

Andezitlerde üretim yöntemleri daha gelişmiştir. Bunun sebebi bu konuda şirket bazında ve ciddi anlamda çalışmaların yanı sı ra andezitlerin mermere benzer tarzda da işlenerek üretilebilmesi, çeşitlendirilmesi, özellikle de teknolojinin bu taşların üretiminde kullanılmasıdır.

Desenli yapıtaşı olarak adlandı rılan Çan taşını n üretimi yöredeki ocaklardan basit tekniklerle yapılmaktadır. Açık ocaklardan delme patlatma ile gevşetilen ve parçalanan tüvenan üretimden işçiler tarafından triyajla bol silisli ve renksiz kısı mlar ayrılarak pasa sahasına verilmektedir. Bu ayırma iş lemi sonucu üretimin yaklaşık %50 si pasa sahasına verilmektedir. Ocaklarda stok sahasında biriktirilen desenli ve renkli bloklar atölyelere, şekillendirmek ve boyutlandırmak için gönderilmektedir. Plaka şeklinde üretim, dairesel elmaslı testerelerde istenilen boyutlarda kesilip, biçilmek suretiyle elde elde edilmektedir. Bu blokları n kesilmesi esnasında zaiyat artmaktadır. Zaiyatın artmasının en önemli nedeni açık ocaklarda delme ve patlatma ile üretim yapıldığından bloklarda ince çatlaklar oluşmaktadır.

 Ürün Standartları

Doğal yapıtaşları kullanım ve üretim çeşitlerine göre hem belli standartlar dahilinde hem de farklı ölçülerde üretilerek piyasaya verilmektedir. Ayrıca çoğu şirketler isteğe bağlı olarak da farklı boyutlarda yada serbest ölçülerde üretim yapmaktadır.

Doğal parke taşlarında, Haziran 1977 tarihinde çıkarılan Türk Standartları Enstitüsü (TSE) TS 2809 sayılı standart ile yapılmaktadır. Avrupa da ise DIN 18502 nolu standart ile belirtilmiştir. Ülkemizde İzmir civarı nda (Bergama ve Aliağa) üretilen parke taşları (zar taşları) DIN 18502 standarda uygun olarak üretilerek Avrupa’ya özelliklede Almanya ‘ya ihraç edilmektedir.

Parke taşları için oluşturulan TS 2809 ‘a göre üst yüz kenarları birbirlerine dik açılı olmalı, yüzey girinti ve çıkıntı ları 5 mm den fazla olmamalıdır. Üst yüz ile alt yüzün birbirine paralel olmaları, yan yüzlerin üst yüze dik olmaları ve girinti ve çı kıntılarının 5 mm’ den fazla olmaması istenir. TS 2809 şekilselliğin yanı s ıra özgül ağırlık, gözeneklilik, su emme, basınç dayanımı, darbe dayanımı, eğilmede çekme, dona ve asitlere dayanıklılık gibi özelliklerin aranmasına da yer vermiştir. Bu özellikler TS 699 göre belirlenmesi öngörülmüştür.. www.madenpark.com Türkiye'nin Maden Portalı .

Parke taşı olarak kullanılan zartaşları boyutlarına göre büyük, küçük ve mozayik zartaşları olarak üç gruba ayrılırlar. . www.madenpark.com Türkiye'nin Maden Portalı .

Arduvaz Kayrak Kayağan

Tanımı, Kullanım Alanları ve Tarihçe

Arduvaz kil yataklarının diajenez sonucu şistleşmesinden oluşan ince tabakalı kayaçlardır. Şistleşme, genellikle tabakalaş maya paralel olup kayacın ince tabakalar halinde dilimlenmesini sağlar. Genellikle koyu gri renkli olan arduvaz mika, kuvars ve klorit gibi mineraller ihtiva eder. Bu mineraller az çok silisleşmiş killi ve marnlı bir hamurla bağlanmı ştır. SiO2 oranı %50-68 arasında bulunmuştur. Oldukça sert olan arduvaz su geçirmez ve atmosfer şartları na dayanıklı dır. Arduvaz eğer pirit ve kalsit ihtiva ederse kolay bozuşur, açığa çıkan sülfürik asit çakılan çivileri de paslandırdığından arduvazı çatı kaplama malzemesi olarak kullanılamaz hale getirir. Minerolojik bileşimdeki değişimler, mermer ve diğer dekorasyon taşlarında olduğu gibi, arduvazı da renk ve desen bakımından farklı özelliklere kavuşturulabilir.

Arduvaz, diğer adı ile sleyt 900 kg cm² basınca dayanıklıdır. Gerek çatı , gerekse dış yüzey kaplamalarında ebad ve kal ınlık hususunda belli standartlar yürürlüktedir. Çatı arduvazlarının birkaç yüz yı l dayandığına dair kayıtlar bulunmuştur. İstanbul Haydarpaşa tarihi gar binası Almanya’dan ithal edilen arduvaz ile kaplanmış tır. Binanın ön cephesindeki kitabede bu arduvazlar hakkı nda bilgi vardır. Ankara’da Ulus ve İstasyon civarındaki bazı eski ve tarihi binaların çatı ları da arduvazlarla kaplanmıştı r. İngiltere’nin Galler bölgesinde arduvazın 1750 yılından beri çatı kaplama malzemesi olarak kullanıldığı bilinmektedir. 1898 yılında İngiltere arduvaz üretimi 650.000 ton ile zirveye ulaşmıştır.

Arduvaz çatı ve duvar kaplama malzemesi olma dışında iyi bir döşeme ve dekarasyon malzemesi olarak da pazar bulmuştur. Pul ve toz sleyt ise hem asfalt agregası, hem de lastik-plastik ve ilaç sanayiinde dolgu maddesi olarak kullanılmaktadır. Genleşen sleytler ise hafif yapı malzemesi olarak değerlendirilir.

Rezerv ve İşletmeler

Ülkemizde arduvaz yatakları Zonguldak-Kastamonu yöresinde bulunmakta ve mahallen kullanılmaktadır. Paleozoik şist formasyonları sleyt yatakları için bütün dünyada ana kayaçlardır. Ege bölgesinde de bazı yatakların değerlendirildiği bilinmektedir. Başkale-Hakkari yolu boyunca, muhtemelen üst kretase yaşlı fliş formasyonlarına ait arduvazlar çok büyük boyutlu levhalar halinde görülmektedir. Arduvaz yataklarında hem açık hem de kapalı işletme yapılmaktadır. Açık ocak işletmelerinde bazen 1200 m² ye ulaşan büyük hacimli boşluklar oluşturulmakta, buradan önce 1-3 tonluk bloklar çıkarılmaktadır. Daha sonra bu bloklar en fazla 15 cm. kalınlığı ndaki levhalara ayrılıp elmas testere ile kesilmekte ve nihayet dilimlere ayrılmaktadır. Agrega ve dolgu maddesi olan sleytler ise kırma ve öğütme işlemleri sonucu pul ve toz sleyt haline getirilmektedir.

Kaynak: ÖİK Raporu